Κατάθλιψη

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ – ΓΕΝΙΚΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ 

Η Κατάθλιψη είναι μία ψυχιατρική διαταραχή που ανήκει στις λεγόμενες διαταραχές διάθεσης, οι οποίες χαρακτηρίζονται από μεταβολές της συναισθηματικής διάθεσης. Στην ψυχιατρική ορολογία ο όρος συναισθηματική διάθεση αντικατοπτρίζει τον καθολικό και σταθερό συναισθηματικό τόνο που βιώνει το άτομο και που επηρεάζει την συμπεριφορά και την αντίληψή του για τον κόσμο. Ο όρος αυτός διακρίνεται από το συναίσθημα που αποτελεί την εξωτερική έκφραση της διάθεσης.

Όλοι έχουμε βρεθεί σε καταθλιπτική ή ευφορική περίοδο περνώντας από περιόδους ικανοποίησης ή απογοήτευσης. Είναι δύσκολο να διαχωριστεί μια φυσιολογική από μια παθολογική διάθεση. Αυτό σημαίνει ότι, για παράδειγμα, μία περίοδος «στενοχώριας» δεν συγκαταλέγεται στις ψυχιατρικές διαταραχές. Όσο όμως αυξάνεται η ένταση και παρατείνεται η διάρκεια αυτής της περιόδου, όσο περισσότερες και εντονότερες είναι οι συνοδές εκδηλώσεις, τόσο η κατάσταση οδεύει προς την παθολογική πλευρά.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ

Η κατάθλιψη στην ιατρική φαίνεται να είναι πανταχού παρούσα, γι’ αυτό και οι ιατροί πρέπει να μπορούν να αναγνωρίζουν τα συμπτώματά της. Η εμπειρία έχει δείξει ότι αυτά είναι πολυάριθμα όμως είναι δυνατόν ένας καταθλιπτικός ασθενής να διαφύγει της διάγνωσης. Από τα πρώιμα και συνήθη συμπτώματα είναι η καταθλιπτική διάθεση. Το άτομο αναφέρει λύπη, θλίψη, απογοήτευση ή απελπισία, συναισθήματα που κυριαρχούν στη ζωή του. Μπορεί όμως ακόμα να περιγράφει την κατάστασή του με λόγια όπως : «δεν με νοιάζει πια», «δεν με ευχαριστεί τίποτα» και άλλα παρόμοια. Άλλες φορές πάλι αρνείται ότι νοιώθει θλίψη. Απώλεια της ευχαρίστησης δραστηριοτήτων που προηγούμενα ήταν ευχάριστες (όπως φαγητό, σεξ, κοινωνικές και αθλητικές εκδηλώσεις) αποτελεί βασικό σύμπτωμα της κατάθλιψης. Εσωτερική δυσφορία, φόβος, αίσθημα κινδύνου, ευερεθιστότητα και προσβολές πανικού μπορεί να συνυπάρχουν.

Συχνή είναι η παρουσία συμπτωμάτων από το αυτόνομο νευρικό σύστημα. Αυτά περιλαμβάνουν:

– Διαταραχή ύπνου με τη μορφή αϋπνίας ή υπερβολικού ύπνου.
– Διαταραχή της όρεξης, συνήθως ανορεξία, με μεταβολή ενίοτε του βάρους.
– Κόπωση, εξάντληση.
– Ελάττωση της σεξουαλικής διάθεσης η οποία μπορεί να συνοδεύεται από διαταραχές στύσης στους άνδρες.
– Ψυχοκινητική επιβράδυνση ή διέγερση, οπότε οι ασθενείς παρουσιάζουν είτε επιβράδυνση του λόγου και των κινήσεων είτε εκνευρισμό, ανησυχία και ένταση, αδυναμία συγκέντρωσης, αναποφασιστικότητα, αίσθημα αναξιότητας ή ενοχής, σκέψεις θανάτου ή αυτοκτονίας.
– Ψευδαισθήσεις και παραληρητικές ιδέες είναι δυνατόν να εκδηλωθούν σε βαριά μορφή κατάθλιψης.

Εκτός όμως από τα κλασικά συμπτώματα από το αυτόνομο νευρικό σύστημα που αναφέρθηκαν στα πλαίσια του καταθλιπτικού συνδρόμου περιλαμβάνεται και ένας μεγάλος αριθμός σωματικών συμπτωμάτων. Στην κλινική πράξη ασθενείς επισκέπτονται ιατρούς με ενοχλήματα όπως : πόνοι στη μέση, μυϊκοί σπασμοί, ναυτία, έμετοι, δυσκοιλιότητα, δυσκολία στην αναπνοή, υπέρπνοια, πόνοι στο στήθος και άλλα. Αυτά οδηγούν σε πληθώρα εξετάσεων χωρίς τελικά να ανευρεθεί οργανική νόσος. Τέτοιες περιπτώσεις «συγκαλυμμένης» κατάθλιψης πρέπει να δημιουργούν υποψίες στον κλινικό ιατρό για την πιθανή παρουσία ψυχιατρικής διαταραχής. 

Η κατάθλιψη ταξινομείται στις εξής μορφές:
1) Μείζων καταθλιπτική διαταραχή
2) Δυσθυμική διαταραχή  (συναισθηματικές διαταραχές κακοκεφιά)
3) Καταθλιπτική διαταραχή μη προσδιοριζόμενη αλλιώς

ΤΙ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΟΔΗΓΗΣΕΙ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ – ΑΙΤΙΑ 

Δεν έχει βρεθεί ένας και μοναδικός ή συγκεκριμένος αιτιολογικός παράγοντας. Έρευνες που έχουν γίνει και συνεχίζονται προτείνουν έναν μεγάλο αριθμό παραγόντων που φαίνεται να συμβάλλουν στην εμφάνιση κατάθλιψης. Αυτοί ομαδοποιούνται σε γενετικούς, ψυχοκινητικούς και νευροβιολογικούς.

Η γενετική επιβάρυνση στην κατάθλιψη προκύπτει από τα αποτελέσματα μελετών σε οικογένειες, διδύμους, υιοθετημένα άτομα και σε ευρήματα της μοριακής βιολογίας. Συγγενείς πρώτου βαθμού ασθενών με κατάθλιψη ή κάποια άλλη μορφή διαταραχής διάθεσης και οι δίδυμοι, εμφανίζουν αυξημένη συχνότητα εκδήλωσης κατάθλιψης ή άλλης ψυχιατρικής πάθησης.

Στους ψυχοκοινωνικούς παράγοντες ανήκουν τα γεγονότα της ζωής με αυξημένο συναισθηματικό φορτίο, η διαπροσωπική απώλεια (η απώλεια ενός πολύ αγαπημένου προσώπου από θάνατο, χωρισμό κτλ) και οι ψυχολογικοί παράγοντες. Κάποιοι μελετητές υποστηρίζουν ότι άτομα με χαμηλή αυτοεκτίμηση και έντονη αυτοκριτική είναι περισσότερο επιρρεπείς στην κατάθλιψη. Άλλοι πάλι θεωρούν ότι αυτή είναι είτε θυμός και επιθετικότητα που στρέφεται εναντίον του ατόμου, είτε είναι αποτέλεσμα αστάθειας και ανασφάλειας στην βρεφονηπιακή ηλικία.

Τέλος οι νευροβιολογικοί παράγοντες εστιάζονται στη διαταραχή της σύνθεσης και της κυκλοφορίας των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο (οι χημικές ουσίες που μεταβιβάζουν τη νευρική διέγερση όπως νορεπινεφρίνη, ακετυλοχολίνη, σεροτονίνη κτλ). Παθολογικά ευρήματα στο ηλεκτροεγκεφαλογράφημα ύπνου που ανευρίσκονται στο 40-60% των εξωτερικών ασθενών σχετίζουν αιτιολογικά τη νόσο με διαταραχές της νευροφυσιολογικής λειτουργίας. Ο υποθάλαμος, η υπόφυση, τα επινεφρίδια, ο θυρεοειδής και άλλοι ενδοκρινείς αδένες έχουν μελετηθεί και έχει βρεθεί σχέση της παθολογικής λειτουργίας αυτών με την κατάθλιψη.

ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΚΥΡΙΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ

Άτομα με κάποια μορφή κατάθλιψης μπορεί να εκδηλώνουν κόπωση, εξάντληση και μειωμένη ενεργητικότητα, ανεπαρκή συγκέντρωση, έλλειψη ενδιαφέροντος, ελάττωση της σεξουαλικής διάθεσης, ψυχοκινητική διέγερση ή επιβράδυνση, ανηδονία και άγχος. Όλα τα παραπάνω έχουν επίπτωση, τόσο στις διαπροσωπικές σχέσεις όσο και στις κοινωνικές συναναστροφές του ατόμου. Συχνά εκδηλώνονται προβλήματα στη συζυγική ζωή (πχ διαζύγιο), στον εργασιακό χώρο (πχ απώλεια δουλειάς), στο σχολείο (πχ μειωμένη απόδοση στα μαθήματα). Πιθανή επίσης είναι η κατάχρηση αλκοόλ και άλλων ουσιών.

Η σοβαρότερη επιπλοκή της νόσου είναι η αυτοκτονία. Ο κίνδυνος αυξάνεται σε άτομα με ψυχωτικά στοιχεία, προηγούμενες απόπειρες, χρήση ουσιών, άτομα που  ζουν μόνα τους, ενώ επίσης έχει παρατηρηθεί μεγαλύτερη επίπτωση αυξανόμενης της ηλικίας.

ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ ΓΙΑ ΝΑ ΠΡΟΛΑΒΟΥΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

Η αιτιολογία της νόσου είναι ασαφής. Η πολυπαραγοντική συσχέτιση αυτής ωστόσο, κατευθύνει την πρόληψη στην ανίχνευση και όπου είναι δυνατόν στην αποφυγή των παραγόντων επικινδυνότητας. Η απουσία προγραμμάτων πληθυσμιακού ελέγχου και οι υποκλινικές μορφές της νόσου που διαδράμουν με ήπια συμπτωματολογία, καθιστούν δύσκολη την πρόληψη. Ωστόσο συνιστάται σε άτομα με θετικό οικογενειακό ιστορικό ψυχιατρικής διαταραχής, να επισκεφτούν προληπτικά τον ειδικό ιατρό, ώστε να επιτευχθεί πρώιμη διάγνωση. Κατά τη διάρκεια γεγονότων της ζωής με αυξημένο συναισθηματικό φορτίο, όταν αυτά προκαλούν εμμένουσα και επίπονη καταθλιπτική διάθεση, είναι φρόνιμο το ίδιο το άτομο ή άτομα από το κοντινό του περιβάλλον, να απευθύνεται για βοήθεια σε εξειδικευμένο προσωπικό (ψυχολόγος, ψυχίατρος). Η διάγνωση νευροενδοκρινικών διαταραχών πρέπει να θέτει σε επαγρύπνηση τον θεράποντα για πιθανή ανίχνευση συνοδού καταθλιπτικής συνδρομής.

Προαναφέρθηκε ήδη ότι η κατάθλιψη είναι συχνά εμφανιζόμενη νόσος. Αρκετές φορές καταθλιπτικοί ασθενείς είτε διαδράμουν μία περίοδο ήπιων συμπτωμάτων είτε τα αρνούνται, με αποτέλεσμα η πάθηση να μην γίνεται αντιληπτή. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφικές συνέπειες, ακόμα και σε θάνατο (αυτοκτονία). Είναι λοιπόν σημαντικό, το κοινωνικό και το ιατρικό περιβάλλον, να λαμβάνει υπ’ όψιν και να αξιολογεί καταθλιπτικά φαινόμενα που εγείρουν την υπόνοια της νόσου.

ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ

Σήμερα οι εφαρμοζόμενες θεραπευτικές τεχνικές στην κατάθλιψη έχουν αποδειχθεί αποτελεσματικές και γενικά η πρόγνωση είναι καλή. Πρώτο μέλημα του κλινικού γιατρού είναι οι επείγουσες καταστάσεις που συνδέονται με την πάθηση όπως:

1) Ο κίνδυνος αυτοκτονίας και ανθρωποκτονίας.
2) Η απώλεια της ικανότητας για φροντίδα του εαυτού του πάσχοντα.
3) Οι οξείες παθολογικές καταστάσεις που οφείλονται στη νόσο όπως η ανορεξία και η αφυδάτωση.

Το φάσμα των θεραπευτικών προσεγγίσεων, που χρησιμοποιούνται σε κατάλληλους συνδυασμούς, περιλαμβάνει : 1) Την χορήγηση αντικαταθλιπτικών φαρμάκων με κύριους εκπρόσωπους τα τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά και τους εκλεκτικούς υποδοχείς επαναπρόσληψης  σεροτονίνης, σε συνδυασμό ενίοτε με ηρεμιστικά και υπνωτικά. 2) Ποικίλες μορφές ψυχοθεραπείας με πιο διαδεδομένη την ατομική ψυχοθεραπεία. 3) Ηλεκτροσπασμοθεραπεία η οποία ενδείκνυται σε βαριές περιπτώσεις όπου  κινδυνεύει η ζωή του αρρώστου. Αξίζει να τονιστεί ότι η θεραπεία της κατάθλιψης είναι συνθετική-επιλεκτική, το οποίο σημαίνει ότι ο θεράπων ιατρός επιλέγει για τον κάθε ασθενή ξεχωριστά, την κατάλληλη σύνθεση θεραπειών.